Monthly Archives: ივნისი 2010

ეს მასალა ჩემმა მგობარმა, ირმა კახურაშვილმა მომცა ამ ბლოგისთვის, მართლა საინტერესოა და დიდი რეზონანსიც მოჰყვა როცა ჟურნალ ”ფოკუსში” დაიბეჭდა.

გლობალური დათბობა რომ ფანტომია, ასე მხოლოდ საქართველოში ფიქრობენ.  ამ საკითხზე მომუშავე მკვლევარებისთვის კი ის გლობალური კატასტროფაა, რომელსაც მსოფლიო რუქიდან რამდენიმე სახელმწიფო წაშლა შეუძლია და, რაც მთავარია, არცთუ შორეულ მომავალში. სწორედ ამიტომ განვითარებული ევროპას წელიწადში რამდენჯერმე აქციების ტალღა უვლის, სადაც, უმეტესწილად, ქალაქის მუნიციპალიტეტების ინიციატივით, სხვადასხვა ქალაქის მცხოვრებლები ამ პრობლემის გათავისებას ცდილობენ. აქციების ფორმა მრავალფეროვანია – ერთდროულად მთელი ქვეყნების მასშტაბით ერთი წუთით ითიშება დენი, მილიონობით ადამიანი აქრობს სიგარეტს, არ ქოქავს მანქანას და ჯერ კიდევ ცოცხალ დედამიწას სანთლებს უნთებს.   

სულ ახლახან მოუხელთებელმა ბენ ლადენმა კლიმატის გლობალურ ცვლილებასთან დაკავშირებით ვიდეო-ნოტა გაუგზავნა აშშ-ის მთავრობას, გერმანიის ეკოლოგიის მინისტრმა ნორბერტ რიუტგენმა გამოთქვა საშიშროება იმის თაობაზე, რომ კლიმატის ცვლილების გამო კაცობრიობისთვის საფრთხეს წარმოადგენს ცხოველთა და მცენარეულთა მრავალი სახეობის გაქრობა, ფრანგულმა ორგანიზაცია `გრინფისმა~ და სპენსერ ტუნიკმა შიშველ ნატურების დახმარებით ბურგუნდიის ვენახებში მასშტაბური აქცია მოაწყეს, კლიმატის ცვლილების საერთაშორისო დღეს კი, მსოფლიოს 170 ქვეყანაში ერთდროულად გაიმართა ღონისძიება `350~ (350 ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის უსაფრთხო რაოდენობის მაჩვნებელია), რომლითაც მოსახლეობამ კიდევ ერთხელ დააფიქსირა ნეგატიური დამოკიდებულება პოლიეთილენის პარკებისა და ერთჯრადი პლასტიკური ნივთების წვით განადგურებისადმი. 

ბოლოს მსოფლიო საზოგადოებრიობამ გლობალური დათბობის პრობლემების შესახებ გასული წლის დეკემბრის შუა რიცხვებში კოპენჰაგენში იმსჯელა, სადაც 192 ქვეყანასთან ერთად საქართველოს მთავრობის გარემოსდაამცველთა დელეგაციაც ბრძანდებოდა. დანიის დედაქალაქში დაგეგმილ კლიმატის სამიტამდე რამდენიმე დღით ადრე მასშტაბური საპროტესტო აქციები მოეწყო ბრიტანეთში, საფრანგეთსა და ბელგიაში. ათი ათასობით დემონსტარნტმა მსოფლიოს ლიდერებს გლობალური დათბობის წინააღმდეგ უფრო აქტიური ბრძოლისკენ მოუწოდეს. საქართევლოში კი ეს მნიშვნელოვანი შეხვედრას არანაირი რეზონანსი არ გამოუწვევია. ქართული მედია უმნიშვნელო ნიუსების გავრცელებით შემოიფარგლა, რომ აღარაფერი ვთქვათ საპროტესტო დემონსტრიციებზე.    

ცხადია, საკმარისი როდია ამაზე მხოლოდ მთავრობებს მოეთხოვებოდეთ პასუხი,  მაგრამ იმისათვის, რომ რიგითი მოქალაქე ან მასმედია აცნობიერებდეს ნებისმიერი პრობლემის სიმძიმეს, იმ ოფიაცილურ პირთა საზრუნავია, ვის ხელშიცაა საზოგადოების მართვის სადავეები. საქართველოს მოსახლეობისთვის დღემდე უცნობია კოპენჰაგენში ქართული მხარის მიერ წარდგენილი სპეციალური დოკუმენტის არსი, რომელიც კლიმატურ ცვლილებებს ეხებოდა. ამ დოკუმენტისადმი ცხოველი ინტერესი არავის გამოუხატავს, შესაძლოა იმიტომ, რომ ვიღაცამ ჩათვალა – დიღმის ტრასაზე მინისტრის ხელით დარგული ნერგი აუცილებელი გასაშუქებელია და მეტი დივედენდების მომტანი, ვიდრე მსჯელობა იმაზე, აკმაყოფილებთ თუ არა საერთაშორისო გარემოს დაცვით  ნორმებს ავტოგამონაბოლქვით მოწამლული თბილისი. მართალია, გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროში ირწმუნებიან, რომ საქართველო აქტიურად უცხადებს სოლიდარობა ცივილიზებულ სამყაროს, მაგრამ ჩვენ, უბრალო ობივატელები ამ სამყაროსგან თავს მაინც მოწყვეტილად ვგრძნობთ, რადგან ჩვენი პასუხისმგებლობა მინიმუმამდეა დაყვანილი.

საერთაშორისო ორგანიზაცია ”Gლობალ Hუმანიტარიან Fორუმ” (გენდირექტორი კოფი ანანი) შარშან გამოაქვეყნებულ დასკვნაში მითითებულია, რომ გლობალური დათბობის შედეგად ყოველწლიურად 300 ათასი ადამიანი იღუპება. 2030 წლისთვის მსხვერპლთა რაოდენობა 500 ათასამდე გაიზრდება. ორგანიზაციის სავალალო პროგნოზით, ბუნების მიმართ სასტიკი დამიკიდებულების გამო ტყის უზარმაზარი მასივები განადგურდება, მანქანების გამონაბოლქვისა და ტექნოლოგიების განვითარების მიზეზით კი, დედამიწა არსებობას შეწყვეტს. ჰაერის მზარდი ტემპერატურის გამო ჩვენი საუკუნის კატასტროფებად უკვე მიჩნეულია 2004 წლის ცუნამი აღმოსავლეთ აზიაში, 2005 წლის დამანგრეველი ქარიშხალი კატრინა, 2008 წლის გუსტავი-აიკი ცენტრალურ ამერიკაში.

გლობალური დათბობა ფანტომი არაა. ამასვე ადასტურებს გაერო. მისი შეფასებით, გარემოს დეგრადაცია საფრთხეს უქმნის საერთაშორისო მშვიდობას. შესაბამისად, გლობალური ეკოსისტემების და ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნება უკავშირდება ათასწლეულის განვითარების გეგმას _ სიღარიბის დაძლევას, დემოკრატიის განვითარებას და ადამიანთა კეთილდღეობას.  

ვიმედოვნებ, საკმარისი ფაქტები მოვიყვანეთ პრობლემის გასაცნობიერებლად და ბუნებრივია, დავინტერესდით იმით, თუ როგორ ცდილობს ამ საფრთხეების აცილებას ჩვენი მთავრობა, რომლის გარემოს დაცვის პირველი პირი მოსახლეობაში დღემდე არა ეკოლოგიასთან, არამედ პოპჯგუფ `სახესთან~ უფრო ასოცირდება. სხვათა შორის, ყოველწლიურმა კატალოგმა `სახე(ლ)ებმა~ გოგა ხაჩიძე წლის მინისტრად აღიარა და როგორც კატალოგიის პრეზენტაციაზე ვიღაცამ იხუმრა, ალბათ მისი გასაოცარი გულწრფელობის მიზეზით (ერთ-ერთი ჟურნალისტის კითხვაზე, თუ რატომ გადაწყვიტა პოლიტიკაში მოსვლა, გოგა ხაჩიძემ უპასუხა, რომ მას წარმატებული პოლიტიკური კარიერის სურვილი ამოძრავებდა).

ჩემი ვარაუდით, ხაჩიძე მართლაც ენერგიით აღსავსე მინისტრია – ის განებივრებულია მედიის ყურადღებით, აქვს დატვირთული სამუშაო გრაფიკი. თუკი დაგუგლავთ, თქვენც აღმოაჩენთ, რომ მისი საყვარელი საქმე გამწვანების აქციებში მონაწილეობაა, განსაკუთრებით ახალგაზრდებთან ერთად. რა შეიძლება დავუწუნოთ მინისტრს, რომელიც მუდმივად ასწრებს `სახალხო დიალოგის~ ფარგლებში რომელიმე სოფლის მოსახლეობისთვის საიმედო მესიჯების დატოვებას და ონლაინ-კონფერენციების მოწყობას (ელექტორატთან ურთიერთობის ერთობ თანამედროვე, მაგრამ დისტანციური აზრთა გაზიარებას)? ერთი შეხედვით, ვერაფერი. დღეს ის მეურნეობაში `ივრის ჭალები~ სამონადირეო ტურიზმის განვითარების გეგმებს სახავს, ხვალ კი 2010 წლის დასუფთავების წლად გამოცხადდების ინიციატივით გამოდის. მანამდე საპარლამენტო უმცირესობასთან ის დაჟინებით უარყოფს კატასტროფულ ონკოლოგიურ მონაცემებს და ირწმუნება, რომ თბილისში დაბინძურებული ჰაერის მაჩვენებელი არცთუ საგანგაშოა. არც საკუთარი თანამშრომლების ივიწყებს და თითს უქნევს, როცა სამართალდამცველები კორუფციის მიზეზით აკავებენ. გარემოს დაცვის ოფიცილურ წარმომადგენლებს ვერც იმას დავუკარგავთ, რომ ისინი საერთაშორისო ორგანიზაციებთან ერთად სიამოვნებით მონაწილეობენ გარემოს დაცვის დღეებთან დაკავშირებულ, ჩვენი პრეზიდენტის მიერ ასე ნაყვარებ სახალისო `საგანმანათლებლო~ ღონისძიებებში.

`ფოკუსის~ შეკითხვაზე, თუ რა ადგილი უკავია გლობალურ დათბობის საკითხებს საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების მართვის გრძელვადიანი სტრატეგიაში, სამინისტროდან გვაპასუხობენ, რომ `სტრატეგია 2010-2015 წლისთვის მხოლოდ ახლა მუშავდება. კლიმატის ცვლილების სფეროში ძირითადი მიმართულებები იქნება ქვეყანაში `სუფთა განვითარების მექანიზმის~ სრული ძალით ამოქმედება (სათბურის გაზების ემისიის შემცირების კუთხით) და კლიმატის ცვლილებასთან ბუნებრივი ეკოსისტემებისა და ეკონომიკის დარგების ადაპტაცია~.

ასევე, გთავაზობთ გოგა ხაჩიძის შემცირებული ინტერვიუს, რომელიც `ფოკუსმა~ ერთი კვირის შემდეგ მიიღო: 
 
არსებობს საქართველოში რაიმე სახელმწიფო სამსახური, რომელიც იკვლევს ამ პრობლემას?
კლიმატის ცვლილების შედეგები დროდადრო ანალიზდება და აისახება საერთაშორისო ავტორიტეტული მეცნიერული ჯგუფის – კლიმატის ცვლილების სამთავრობათაშორისო საბჭოს ე.წ. შეფასებით ანგარიშებში. ბოლო შეფასებითი ანგარიში ასახულია გახშირებული კატასტროფები მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში. საქართველოს მეორე ეროვნულ შეტყობინებაში კლიმატის ცვლილების ჩარჩო-კონვენციისადმი, რომელიც მომზადდა 2006-2009 წლებში, ეს საკითხები ასახულია. ამ საკითხების მოგროვება შედის ჰიტრომეტეოროლოგიური და კლიმატის ცვლილების სამმართველოს კომპეტენციაში.
ვართ თუ არა ჩვენ მიერთებულები კიოტის აქტზე და რას ვგეგმავთ მომავალში?
დიახ, მასზე ვართ მიერთებული 1999 წლიდან. შესაბამისად, ჩვენც ვმონაწილეობთ ამ პროცესში სათბურის გაზების გაფრქვევების შემცირების კუთხით. ამჟამად მთელ მსოფლიოში მიმდინარეობს მუშაობა კიოტოს პროტოკოლის შემდგომი მოქმედების გაგრძელების ან შეცვლის შესახებ. საქართველომ წარმოადგინა თავისი პოლიტიკური დოკუმენტი 2009 წელს დეკემბერში კოპენჰაგენში ჩატარებულ კონფერენციაზე. ამ დღეებში კი გაიგზავნება ოფიციალური თანხმობა კოპენჰაგენის აკორდთან ქვეყნის მიერთების შესახებ. თუ როგორ გაგრძელდება ეს პროცესი, დამოკიდებულია იმაზე, მოეწერება თუ არა ხელი ახალ ხელშეკრულებას წლის ბოლოს მექსიკაში და რა სახის იქნება იგი. 

საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლებისთვის თუ კეთდება რაიმე თქვენი სამინისტროს ეგიდით?
სამინისტრომ არასამთავრობო, საერთაშორისო და ოპოზიციური პარტიების მოსაზრებების გათვალისწინებით მოამზადა დოკუმენტი, რომელიც 3 წლის განმავლობაში კლიმატის ცვლილების საკითხებში პრიორიტეტებს განსაზღვრავს. ყოველწლიურად მასშტაბურად აღინიშნება გარემოს დაცვის მსოფლიო დღე. ყველა გარემოსდაცვით ღონისძიებებში აქტიურად მონაწილეობს `მწვანე კლუბი~, სადაც ასობით სტუდენტი, სკოლის მოსწავლე, ცნობილი სახეები და ეკო-კლუბებია გაერთიანებული. ჩვენს მიერ გამოცემულია კალენდრები 2008 და 2009 წლის კალენდრები კლიმატის ცვლილების პრობლემატიკით. ასევე, კლიმატის ცვლილების სამმართველოს თანამშრომლები სისტემურად მონაწილეობენ ამ თემისადმი მიძღვნილ გადაცემებში.

 1986 წლის 25 აპრილს,  ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის მესამე ენერგობლოკში, რომელიც კიევის სამხრეთით 100 კილომეტრში მდებარეობდა, „ექსპერიმენტი“ დაიწყო, თუმცა მოულოდნელად ის მწყობრიდან გამოვიდა და ტემპერატურა მკვეთრად გაიზარდა. 26 აპრილს კი რეაქტორში ორი აფეთქება მოხდა. მეტალის სქელმა ფენამ და ბეტონის კედელმა ვერ დააკავა გავარვარებული ურანი და მან გარეთ გამოაღწია. ატომური რეაქტორის რადიაქტიური დონე იმ წუთებში 1500 ატომური ბომბის სიმძლავრეს უტოლდებოდა.
საბჭოთა კავშირის ხელმძღვანელობა კატასტროფის შესახებ სამ დღეს დუმდა. 29 აპრილს შვედეთის ატომური ელექტროსადგურის მეცნიერ-მუშაკებმა (მათი ბაზა განთავსებული იყო ბალტიის ზღვის სანაპიროზე) შენიშნეს ძლიერი ატომური გამოსხივება, რომელიც ღრუბელს აღმოსავლეთიდან, საბჭოთა კავშირის ტერიტორიიდან მოჰყვებოდა. მომატებული რადიაცია იაპონიასა და აშშ-შიც დაფიქსირდა. ფიზიკოსებმა დაადგინეს, რომ უცნობი ატომური გამოსხივების ცენტრი კიევის მახლობლად მდებარეობდა.
ამ ხნის განმავლობაში კი ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის რეაქტორში 180 ტონა ურანი იწვოდა. კიევი პანიკამ მოიცვა. ხალხი ქალაქის დატოვებას ცდილობდა. საზღვარგარეთის ქვეყნები მზად იყვნენ, დახმარებოდნენ საბჭოთა კავშირს. ხანძრის ჩაქრობის პირველ დღეს 32 ადამიანი დაიღუპა, 200-მა ძლიერი, სასიკვდილო დასხივება მიიღო. ჩერნობილიდან 200 ათას კილომეტრის რადიუსში, სადაც დაახლოებით 130 ათასი ადამიანი ცხოვრობდა, ევაკუაცია უნდა დაეწყოთ. ეს ტერიტორია რამდენიმე ათეული წლის განმავლობაში საცხოვრებლად უვარგისად გამოცხადდა.
„26 აპრილს თბილი, მზიანი დღე იყო. ჩვენი მეზობელი სახურავზე ავიდა გასარუჯად. რამდენიმე წუთის შემდეგ დაბრუნდა და თქვა, რომ დილიდან მზე ძალიან აცხუნებდა. ის უკვე ჰგავდა მზისგან გარუჯულს და ტანზე პატარა წყლულებიც ჰქონდა, როგორც დამწვრობის დროს იცის. გაგვიკვირდა, მზის ასეთი მცხუნვარება. სახურავზე ერთად ავედით და ჩერნობილის თავზე ნათება შევამჩნიეთ. თითქოს მზე დედამიწაზე ჩამოვარდა. საღამოს ჩემს მეზობელს გულისრევა დაეწყო და ტემპერატურა მოემატა. მხოლოდ 27 აპრილს რადიოთი გადმოსცეს, რომ ატომურ სადგურზე ხანძარი გაჩნდა,“ – ჰყვება კატასტროფის ერთ-ერთი თვითმხილველი.
   კატასტროფის ადგილზე ძირითადად სამხედრო ტექნიკა მუშაობდა. აუცილებელი იყო ცეცხლწაკიდებული რეაქტორის დამარხვა, მაგრამ მის მახლობლად წუთსა და 10 წამზე მეტს ხანს ადამიანი ვერ ჩერდებოდა. ბულდოზერებს რეაქტორთან მიჰქონდა ბეტონი, ქვები, სილა… პარალელურად 30-მდე ვერტმფრენი რეაქტორს ზევიდან ათობით ტონა ცემენტს აყრიდა. დღედაღამ გვირაბს თხრიდნენ, რომელიც რეაქტორთან მიდიოდა. გადაწყდა, რომ მესამე ენერგობლოკი ჩაეცემენტებინათ, მის გარშემო სარკოფაგი შეექმნათ.
რადიაქტიურმა ღრუბელმა, რომელმაც ევროპას გადაუარა, რამდენიმე ადგილას მიწის ნაკვეთები, მცენარეები და ცხოველები  მოწამლა. სკანდინავიის ქვეყნებში იძულებულნი იყვნენ, 40 ათასი შინაური ცხოველი დაეხოცათ. ინგლისში 30 000 დახსივებული ცხვარი გაანადგურეს. გერმანიაში ათასობის ტონა რადიაციული რძე გადაღვარეს. საქართველო კი დღემდე იმკის ამ კატასტროფის შედეგებს. ათასობით ადამიანი ჩიყვით დაავადდა. დასხივებულთა უმრავლესობის ბავშვებს პათოლოგიები აღენიშნებათ.
საზღვარგარეთელი ექიმები და სპეციალისტები, რომლებიც კატასტროფის ადგილზე იყვნენ, თვლიან, რომ მომავალი ათწლეულების განმავლობაში ევროპაში კიბოთი დაავადებულთა რიცხვი სულ მცირე 75 000 ადამიანით გაიზრდება. ამერიკელმა პროფესორებმა – ჯონ გოფმანმა და კარლ მორგანმა გათვალეს, რომ უახლოესი 70 წლის განმავლობაში, ნახევარი მილიონი ადამიანი კიბოთი დაავადდება.
როგორც მოგვიანებით გაირკვა, კატასტროფის მიზეზი მესამე რეაქტორში ექსპერიმენტის დროს დაშვებული შეცდომები იყო.
ატომური რეაქტორის ტემპერატურა მხოლოდ 6 მაისს გახდა სტაბილური. 30 ნოემბერს სარკოფაგი პრაქტიკულად მზად იყო. მის მოსამზადებლად 300 ათასი ტონა ბეტონი და 6 ათასი ტონა მეტალი დაიხარჯა.
1991 წლის აპრილში საბჭოთა მეცნიერმა ვლადიმირ ჩერნიშენკომ განაცხადა, რომ კატასტროფამ 7-დან 9 ათასამდე ადამიანი იმსხვერპლა. სამწუხაროდ, ზუსტი სტატისტიკა არ არსებობს.

ამ ჩემი გადაღებული სურათებით, ალბათ თავი მოგაბეზრეთ. მაგრამ ძალიან მიყვარს სურათების გადაღებაც და ეს ქალაქიც. ამიტომ დღეს ჭიათურის და მის მიმდებარე სოფლების სურათებს დავდებ, ძამთარშია გადაღებული,  მაგრამ ზამთარშიც მიყვარს ეს ქალაქი. არა მხოლოდ იმიტომ რომ დედულეთია, იმიტომაც რომ ბევრმა მიატოვა და დედაქალაქს მიაშურა ფიზიკური გადარჩენისთვის. შავ ოქროს ქალაქად წოდებულ ქალაქში კი დღეს აღარც შავი ოქროს წარმოება ხდება და ოქროს გულიანი ხალხისგანაც დაიცალა.

This slideshow requires JavaScript.

და მაინც, ცოტა რამ მინდა მოგიყვეთ ამ ქალაქზე.

ზემო იმერეთი ისტორიული არგვეთის საერისთავოს ტერიტორიაზე მდებარეობს. არქეოლოგიურმა გათხრებმა დაადასტურეს, რომ ეს ადგილი უძველესი ხანიდან ყოფილა დასახლებული.

მანგანუმის ძვირფასი წიაღისეულის აღმოჩენა-დამუშავება საქართველოში შედარებით ახალი მოვლენაა და დაახლოებით საუკუნენახევარს ითვლის. თავად ჭიათურის აღმოცენებაც მასთანაა დაკავშირებული. იყო დრო, რომ ქალაქმა მსოფლიო აღიარება ჰპოვა, რადგან მეტალურგიის მძლავრი ცენტრი იყო.. ჭიათურის მანგანუმის მადანი ეგზავნებოდა მსოფლიოს მრავალ სახელმწიფოს, ინგლისს, საფრანგეთს, იაპონიას და ა.შ.

მანგანუმი ბუნებაში საკმაოდ გავრცელებული ქიმიური ელემენტია. როგორც რკინის მუდმივი თანამგზავრი, შედის თითქმის ყველა სამთო ქანისა და ასზე მეტი სახეობის მინერალის შემადგენლობაში.

მანგანუმი მეტალურგიაში პირველად 1839 წელს გამოიყენეს. მანგანუმი შედის ყოველგვარი სახის ფოლადისა და თუჯის შემადგენლობაში. იყენებენ ფერად მეტალურგიაში, ქიმიურ მრეწველობაში, მედიცინაში, ასანთის წარმოებაში, სარებავებისა და ფერადი მინანქრის დასამზადებლად. და სხვა და სხვა.

შეიძლება ძნელი დასაჯერებელია, მაგრამ აკაკი წერეთლის უშუალო ინიციატივით და ხელმძღვანელობით დაიწყო ჭიათურის მანგანუმის მადნის საბადოს გეოლოგიური გამოკვლევა 1872 წელს წინასწარ წარმოებული მოსამზადებელი სამუშაოების საფუძველზე, ხოლო დამუშავება _ 1876 წელს.

1879 წლიდან დაწყებული, საქართველოს ბევრი ფირმა და კაპიტალისტი მიაწყდა, რათა ხელში ჩაეგდოთ საქართველოს ბუნებრივი სიმდიდრეების თვალი _ ”ერის საუნჯე”, რომლის ფასსა და ღირსებაზე ადგილობრივ მოსახლეობას და ბევრ საზოგადო მოღვაწესაც იმ დროს წარმოდგენა არ ქონდათ. თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ ალბათ დღესაც ბევრს წარმოდგენა არ აქვს რამდენად დიდი განძის მფლობელია საქართველო.

აღმოსავლეთის ნაძვის  არსებული ტყეების ფართობი 138 589 ჰექტარს მოიცავს. ეს კი ქვეყნის ტყეების საერთო ფართობის 5 პროცენტია. მარაგების მხრივ კი მისი ხვედრითი წილი 7.5 პროცენტია. ნაძვი მავნებელ_დაავადებათა მიმართ მეტად მგრძნობიარეა, ამიტომ ხშირად   ზიანდება მავნებლებითა და დაავადებებით, განსაკუთრებით მბეჭდავი ქერქიჭამიით – „ტიპოგრაფი“.

This slideshow requires JavaScript.

2001 წელს ბორჯომის ხეობაში მბეჭდავი ქერქიჭამიის მასობრივი გამრავლების ციკლი დაიწყო, რამაც გამოიწვია ნაძვნარების კერობრივ_ჯგუფურ ხმობა. საშიშროებაა, რომ მთელი რეგიონის ტერიტორიაზე გავრცელდეს. საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ვ. გულისაშვილის სახელობის სამთო მეტყევეობის ინსტიტუტის მიერ 2002 წელს ბორჯომის ხეობაში ჩატარებული გამოკვლევების შედეგად დადგინდა, რომ ხეების თითქმის 30 პროცენტი  დაზიანებულია მავნებლებით, მათ შორის 7,84 პროცენტი უკვე ზეხმელია, ხოლო 4,8 პროცენტი ხმობადი. საფრთხე ექმნება ათეულ ათასობით ჰექტარ კორომებს.
ტყის ინვენტარიზაციისა და ტყის მართვის დაგეგმვის დახმარება საქართველოს ტყეების განვითარების პროექტის ფარგლებში (FDP) 2004 წლის მაისში ჩატარდა.
ნაძვნარებში გავრცელებული მრავალრიცხოვანი მავნე მწერებიდან ტიპოგრაფთან ერთად სამეურნეო მნიშვნელობა აქვს ნაძვის დიდ ლაფნიჭამიას. მისი გავრცელება შედარებით მაღალ დონეზეა ახალციხეში (8,75 პროცენტი) და ამბროლაურში (6.67). დაფიქსირებულია მავნე მწერების 21 სახეობაც. მათ შორის 18 ღერო_ტოტებზე, 1 წიწვებზე, 2 გირჩებზე.
ქერქიჭამიასგან განსხვავებით, ახალ მოვლენას წარმოადგენს ფიჭვის ღეროს ალურას გავრცელება. მათი საშუალო მაჩვენებელი 3, 55 პროცენტია. გამოკვლევისას გამოვლინდა სხვადასხვა დაავადების გამომწვევი სოკოების 15 სახეობა. მათ შორის: 11 ღეროებზე, 2 ფესვებზე, 2 წიწვებზე და 3 გირჩებზე. დაავადებებიდან გამოირჩევა ღეროების წითელი სიდამპლის გამომწვევი – Pჰელლინის პინი ვარ.აბიეტის რომელიც ნაძვნარს აავადებს 40_50 წლის ხნოვანებიდან. მის გავრცელების საშუალო მაჩვენებელი 6.33 პროცენტია. ფესვების თეთრი ფერიფერიული სიდამპლის გამომწვევი – შემოდგომის მარჯკვალა – Aრმილლარია მელლეა_ის გავრცელების საშუალო მაჩვენებელმა 2.4 პროცენტი შეადგინა. ორივე დაავადება გავრცელებულია ყველა გამოკვლეულ სატყეო მეურნეობაში.
ნაძვნარებში ჭრის ადგილების გაწმენდის დონე დაბალია, განსაკუთრებით ბორჯომ_ბაკურიანის სატყეო მეურნეობაში. ანალოგიური მდგომარეობაა ბუნებრივი ჩახერგილობების მხრივაც – ქარქცევადობით წარმოშობილი ჩახერგილობები გაუწმენდავია.
მავნე ორგანიზმთა საწინააღმდეგოდ და საერთოდ ნაძვნარის გაჯანსაღების გასაუმჯობესებლად საჭიროა მავნებელ დაავადებათა გავრცელებისა და ნაძვნარების ფიტოსანიტარული მდგომარეობის მონიტორინგი, რაც გულისხმობს წელიწადში ორჯელ ნაძვნარების ვიზუალურ და რეკოგნოსცირებულ გამოკვლევებს მავნე მწერებისა და დაავადებების დავრცელების კერების, ხმობადი და გამხმარი ხეების, ბუნებრივი და ხელოვნური ჩახერგილობების გამოსავლენად და ა.შ.
ნაძვნარების ფიტოსანიტარული მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად, ყველა გამოკვლეულ სატყეო მეურნეობაში – ბორჯომ_ბაკურიანი, ახალციხე, ამბროლაური, ცაგერი, ლენტეხი და ა.შ. საჭიროა ჩატარდეს ამორჩევითი და პირწმინდა სანიტარული ჭრები – გამხმარი, ხმობადი და მავნე ორგანიზმებით დასახლებული ხეების სალიკვიდაციოდ.
იმ კორომებში სადაც აღინიშნება ტიპოგრაფიის გავრცელება უნდა მოეწყოს საჭერი ხეები, მავნებლის გავრცელების ინტენსივობის გათვალისწინებით. საჭერი ხეებია ბუნებრივი და ხელოვნური. ხელოვნური საჭერი ხეები სპეციალურად მოიჭრება, ხოლო ბუნებრივ საჭერებად გამოიყენება ქარქცეული, თოვლტეხილი ან სხვა რაიმე მიზეზით დასუსტებული ხეები, სათანადო დამუსავებით. მავნებლით სრული დასახლებისა და კვერცხდებით შეწყვეტის შემდეგ, ბუნებრივი თუ ხელოვნური საჭერი ხეები უნდა დამუშავდეს – გაიქერქოს და ნარჩენები დაიწვას. სატყეო პათოლოგიის პრაქტიკაში სხვადასხვა მავნებლების წინააღმდეგ ფართოდ გავრცელდა ფერომონიანი საჭერი, რომელიც გამოიყენება როგორც პროგნოზისა და სიგნალიზაციის, ისე ბრძოლის მიზნით.

სამიოდე კვირის წინ, კახეთში, სიღნაღის მახლობლად, ზეთისხილის პლანტაცია გაშენდა, ამის მოთავე ქართულ-თურქული კომპანია ”ჯეოლაივია”. მაშინ, როდესაც საქართველოში უამრავი ხე იჩეხება, ნამდვილად კარგი საქმეა ამ პლანტაციების გაშენება.

This slideshow requires JavaScript.

საქართველოში, აფხაზეთსა და კახეთის მშრალ სუბტროპიკულ ზონაში, ოდითგანვე იყო გავრცელებული ზეთისხილის კულტურა.

საქართველოში ზეთისხილის არსებობის ისტორიული ფაქტები არსებობს. მისი მოშენება 1879 წელს ახალ ათონში ბერებმა დაიწყეს და დიდი პლანტაცია გააშენეს. გასაბჭოების შემდეგ, ეს პლანტაცია საბჭოთა მეურნეობად გადაკეთდა. მერე კი ზეთისხილი სხვა კულტურით ჩაანაცვლეს.

ზეთისხილი ხარობს თითქმის ყველა ტიპის ნიადაგში, მაგრამ უმჯობეისა მისი გაშენება კარბონატულ-ყავისფერ ალავიურ ნიადაგებსა და მშრალქვიან ფერდობებზე. იძლებს -7-9 გრადუს ყინვას.

ასე, რომ საქართველოში, მალე, სულ რაღაც 3-5 წელიწადში ქართული ზეთისხილი გვექნება.

ზამთარი ბორჯომში…

მიყვარს ეს სურათები, ზამთარიც მიყვარს, თუ არ მცივა მაშინ უფრო…

ეს ბორჯომია ზამთარში

This slideshow requires JavaScript.

`უსახელო ქალაქში~, ერთ-ერთ გასაიდუმლოებულ ობიექტზე, ზუსტად 53 წლის წინ, სექტემბერში, აფეთქების ხმა გაისმა. საიდუმლო 30 წლის შემდეგ გამჟღავნდა. ქალაქს, რომელსაც ჩელიაბინსკი ერქვა, ახლა ოზერსკი ჰქვია.
`მაიაკი~ ქვეყანაში პირველი კომპლექსი იყო, სადაც პლუტონს ამზადებდნენ. საბჭოეთში ატომური ბომბის წარმატებულმა გამოცდამ ამერიკის პრეზიდენტი ჰარი ტრუმენი შოკში ჩააგდო. 1949 წელს `საიდუმლო ობიექტზე~ სასიკვდილო ელემენტებით გაჯერებული პლუტონის პირველი ამპულები რეაქტორიდან კურჩაკოვმა საკუთარი ხელით გამოიღო.
1957 წელს დასხივებით მიღებულ შედეგებზე ცოტა რამ თუ იცოდნენ. დაბნეული მეცნიერები სიკვდილის მიზეზებს უშედეგოდ იკვლევდნენ. არადა, მისგან უკვე იღუპებოდნენ შინაგანი ჯარის შენაერთების ჯარისკაცები და ოფიცრები, რომლებიც ობიექტებს იცავდნენ.
1957 წლის 7 ოქტომბერს შინაგან საქმეთა მინისტრმა შეტყობინება მიიღო: `ავარიის შედეგად ჰაერში გაიფანტა დიდი რაოდენობის რადიაციული ნარჩენები, წარმოქმნილი ღრუბელი კარგა ხანს იყო `მაიაკის~ თავზე~. ამოვარდნილმა ქარმა ღრუბელი ჩრდილო-აღმოსავლეთით წაიღო.
აფეთქების ადგილას და ღრუბლის მიერ განვლილ გზაზე რადიაციული ნარჩენების უწვრილესი ნაწილაკები ცვიოდა, რომლებმაც დააბინძურა უდიდესი ტერიტორია კასლინსკის რაიონში.
შვიდი წლის განმავლობაში ატომურ ნარჩენებს მარტივად იცილებდნენ – მდინარეებსა და ტბებში ყრიდნენ.
ჩერნობილამდე 30 წლით ადრე ქიმიურ კომბინატ `მაიაკში~ მომხდარი აფეთქების შესახებ დასავლეთშიც პრაქტიკულად არაფერი იცოდნენ. 1979 წელს აშშ-ში გამოქვეყნდა ცნობილი საბჭოთა მეცნიერის და დისიდენტ მედვედევის წიგნი `ატომური კატასტროფა ურალში~, რომელშიც მოთხრობილი იყო 1957 წელს მომხდარი ტრაგედიის შესახებ.
მაშინ არავინ იცოდა, რომ 20 მილიონი კიურის რადიაციულმა ნარჩენმა ჩრდილოეთ ურალის 250 კვადრატული კილომეტრი დაფარა, სადაც 270 000 ადამიანი ცხოვრობდა.
აფეთქების ადგილზე მტვრის სვეტი წარმოიშვა. მზიან, ნათელ დღეს უცებ ღრუბელი ჩამოწვა. ადამიანები სასოწარკვეთილი იყვნენ. ძაღლები განუწყვეტლივ ყეფდნენ და ყმუოდნენ, ფრინველები კი უცებ სადღაც გაქრნენ…
აფეთქების პირველ საათებში ციდან მსხვილი რადიაციული ნარჩენები ცვიოდა… წვრილი, ფიფქების მსგავსი ნარჩენების `თოვა~ მეორე დღესაც გაგრძელდა. როგორც კი რადიაციულმა ღრუბელმა სამხედრო ქალაქი დაფარა, ტელეფონით დოზიმეტრისტი გამოიძახეს. მათ ტერიტორიაზე ძლიერი რადიაცია გამოავლინეს. გამოცხადდა სასწრაფო ევაკუაცია.
`ატომური ენის~ სიგრძე 8-10 კილომეტრს აღწევდა. ძლიერი ქარის გამო რადიაციული ღრუბელი მოედო ჩელიაბინსკის, სვერდლოვსკისა და ტიუმენის ოლქების ტყეებს, მინდვრებსა და ტბებს ათასი კვადრატული კილომეტრის რადიუსში. ამ ტერიტორიაზე მდებარე 23 სოფლიდან ათი ათასობით ადამიანი იყო ევაკუირებული. 1958 წელს სასოფლო-სამეურნეო სავარგულები – ჩელიაბინსკში 59 ათასი ჰექტარი, ხოლო სვერდლოვსკის ოლქში 47 ათასი ჰექტარი – ორი წლის განმავლობაში არ დაუმუშავებიათ.
ავარიის შედეგად მძიმე დასხივება მიიღო 124 ათასმა ადამიანმა. ამ უბედურებას თან დაერთო 1963 წლის გვალვა. მცირეწყლიანი ტბა კარაჩა საერთოდ დაშრა. მტვრის ბუღმა კიდევ 40 ათასი ადამიანი იმსხვერპლა.
კიშმიშკის ტრაგედია (რომელსაც ორმაგ კატასტროფას – აფეთქებას და გვალვას უწოდებენ) ბევრად აჭარბებს ჩერნობილისას.

ეკოლოგიური და ეკონომიკური მიგრანტები

საქართველოში, ბოლოს წლების განმავლობაში, განხორციელებულმა ეკონომიკურმა რეფორმებმა, გარკვეული წარმატებების მიუხედავად, ქვეყანაში ვერ უზრუნველყო მოსახლეობის ცხოვრების დონისა და ხარისხის გაუმჯობესება. ურთულესი სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემები კიდევ უფრო გაამწვავა რუსეთ-საქართველოს ომმა და მსოფლიო ეკონომიკაში მიმდინარე კრიზისულმა პროცესებმა. ეს კი საქართველოს სოფლის მოსახლეობაზე განსაკუთრებით აისახა.
“მე-20 საუკუნის 90-იანი წლების შემდეგ, საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებიდან მასიურად დაიწყო შიდა მიგრაცია დედაქალაქის მიმართულებით. ამი მიზეზი, ქვეყანაში არსებული საყოველთაო სიდუხჭირეა. მძიმე ეკონომიურმა პირობებმა და სამუშაო ადგილების არარსებობამ, ადამიანები იძულებული გახადა გეზი თბილისისკენ აეღოთ. საქართველოს რეგიონებში ის პრიმიტიული აგებ-მიცემობაც კი შეუძლებელი გახლდათ, რაც თბილისში სრულიად ხელმისაწვდომი იყო. იმ პერიოდში ეს ადამინები, ფაქტობრივად, მცირე ბიზნესის, ჩანასახისმაგვარ სისტემაში დასაქმდნენ. სამწუხაროა, რომ მიუხედავად, ხელისუფლების ცვლილებისა, სიტუაცია იგივეა. თუნდაც ქუთაისის მაგალითზე ავიღოთ. აქ სამუშაო ადგილები, მხოლოდ საჯარო (მერია, სამხარეო ადმინისტრაცია) და კერდძო სექტორშია (ბანკები), მოსახლეობის უმრავლესობა კი უმუშევარია. პრეზიდენტის მიერ გახსნილი ფაბრიკა-ქარხნები ქუთაისში ისევ “მიშოიდურ ოცნებად” რჩება. ასეთივე მდგომარეობაა სხვა რეგიონებშიც, სამუშაოს მაძიებლებმა დედაქალაქს მიაშურეს, რათა ოჯახები შიმშილისგან იხსნან, _ ამბობს ქუთაისის მკვიდრი 34 წლის მაგდა. იგი მეორე მიზეზსაც ასახელებს – “სტუდენტები, რომლებიც სასწავლებლად მიდიან დედაქალაქში, უკან დაბრუნებას არ გეგმავენ. მარტივი ლოგიკაა, მათ საკუთარ ქალაქებში და რეგიონებში სამუშაო ადგილები არ ხვდებათ. დასაქმების პერსპექტივა და იმედი დედაქალაქში მეტია. წარმატებაც იოლი მისაღწევია. პრინციპში, შიდა მიგრაციის რა მიზეზიც არ უნდა მოვიყვანოთ, საბოლოო ჯამში, უმუშევრობასთან და მძიმე ეკონომიურ პირობებთან მივდივართ. თუმცა ამ ბოლო დროს, ჩემი აზრით, შიდა მიგრაციას საზღვარგარეთ გამსვლელთა რიცხვმა გადააჭარბა,” _ ამბობს ახალგაზრდა დიასახლისი.
საქართველოსთვის გადასახლება და შიდა მიგრაცია ახალი ფენომენი არ გახლავთ და არა მხოლოდ ეკონომიური მდგომარეობის გამო. ქართველები, ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნეში ნაკლებად დასახლებულ სასაზღვრო რაიონებში გადაასახლეს. მოგვიანებით, 1930-1950-იანი წლების საბჭოთა კოლექტივიზაციის პერიოდში, ათასობით მთის მოსახლე ნებით თუ ძალით ქვეყნის ბარში ჩამოსახლდა და რეგიონები, რომლებიც 1940-იან წლებში მასობრივი სტალინური დეპორტაციების შედეგად მკვიდრი მოსახლეობისაგან დაიცალა, სხვა რეგიონებიდან ჩამოსახლებული ქართველებით ხელახლა შეივსო. 1950-1960-იან წლებში განსახლება განსაკუთრებით აჭარის მთიანი მხარის მოსახლეობას შეეხო რათა დაერეგულირებინათ დემოგრაფიული ბალანსი და მთიანი რეგიონების მოსახლეობის ზრდა. 1980-იანი წლების დასაწყისიდან მთიანი რეგიონებიდან მიგრაციის პროცესი კიდევ უფრო გააძლიერა კლიმატურმა ცვლილებებმა, რამაც მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა მთის მოსახლეობის ყოფა-ცხოვრებაზე. მეტიც, განვლილი საუკუნის ბოლო მეოთხედში ათიათასობით ადამიანი დარჩა უსახლკაროდ წყალდიდობების, მეწყერების თუ ზვავების შედეგად. 1981 წლიდან დღევანდლამდე განსახლების სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში, დაახლოებით 11,000 ოჯახი გადაასახლეს (დაახლოებით 60,000 ადამიანი), ძირითადად აჭარისა და სვანეთის მაღალმთლიანი რეგიონებიდან. ამავე პერიოდში მიგრანტთა დაუდგენელი რაოდენობა, ძირითადად აჭარიდან, დამოუკიდებლად გადასახლდა საქართველოს სხვა მხარეებში მათი მშობლიური რეგიონების მოსახლეობით გადატვირთულობისა და მცირემიწიანობის გამო. მიგრაციის პროცესმა პიკს 2002-2003 წლებში მიაღწია. 2004-2006 წლებში პროცესის ტემპი დავარდა, თუმცა მიგრაცია კვლავ გრძელდება რუსეთ-საქართველოსა ომის შემდეგ.
ჯონათან უითლი EჩMI-ის 2009 წლის სექტემბრის სამუშაო მოხსენებაში ამბობს, რომ ეკონომიკური წარმოება ჩამოუვარდება დედაქალაქის, თბილისის, სწრაფად მზარდ ეკონომიკას. ტენდენცია, რომელიც განვითარდა ყველგან 21-ე საუკუნის პირველ ათწლეულში, გამოიხატებოდა დედაქალაქის ეკონომიკურ დაწინაურებაში, როდესაც სხვა რეგიონები კვლავ რჩებიან განვითარების დაბალ საფეხურზე.
თუმცა, შარშან, საქართველოს მთავრობამ სოფლის მხარდაჭერის პროგრამისთვის 20 მილიონი ლარი გამოყო, რომლის მიზანია სოფლის საზოგადოებებში არსებული მთავარი ინფრასტრუქტურული პრობლემების გადაჭრა. ასევე დაიწყო ბუნებრივი აირის მიწოდება ქვემო ქართლის ქალაქებისა და სოფლებისთვის და კერძო კომპანიებზე გაასხვისა ბუნებრივი აირით ოჯახების მომარაგების უფლება. 2004 წლის შემდეგ, ელექტროენერგია შეუფერხებლად, ოცდაოთხი საათის განმავლობაში, ქართლისა მიეწოდება ქვემო და სამცხე-ჯავახეთის თითქმის ყველა რაიონს.
2002 წლიდან, საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებიდან წალკაში მიგრანტთა უზარმაზარი რაოდენობა ჩავიდა. 70% მთიანი აჭარიდან, კერძოდ კი ხულოს რაიონიდან. ეს მიგრაცია სპონტანურად და არაორგანიზებულად მოხდა. 2002-2003 წლის ნაკადში ჩამოსულების უმრავლესობას ეკოლოგიური კი არა, ეკონომიკური მიგრანტები წარმოადგენდნენ, რომლებიც ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის მშენებლობაზე სამუშაოს პოვნის პერსპექტივამ მიიზიდა. ზოგ შემთხვევაში ეს ადამიანები ყოფილი ეკომიგრანტები იყვნენ, რომლებიც თავის დროზე დასახლდნენ ნინოწმინდის, ახალქალაქის, ადიგენის, გურიის და საქართველოს სხვა რაიონებში, თუმცა კი წარუმატებლად. გავიდა დრო და სპონტანურ მიგრანტთა რიცხვი მკვეთრად გაიზარდა. მაგალითად, სოფელ გუნიაკალაში, სადაც 2002 წელს მხოლოდ 7 სვანური და 2-3 აჭარული ოჯახი სახლობდა, ახლა 27 სვანური და 100 აჭარული ოჯახია.
2004 წლამდე ამ შიდა მიგრაციის პროცესის რეგულირება საერთოდ ვერ ხერხდებოდა. 2005-2006 წლებში მთავრობა მიგრაციის პროცესის დარეგულირებას შეეცადა. 2006 წელს ეკონომიკურმა მიგრაციამაც იკლო, რადგან ნავთობსადენის სამშენებლო სამუშაოები დასასრულს უახლოვდებოდა. 2006 წლის შემდეგ მთავრობამ მიგრანტების მცირე ჯგუფს გადმოსახლების ნება დართო. რადგან, ბოლო პერიოდში საქართველოსა და რუსეთის ფედერაციას შორის ურთიერთობის გაუარესების მიუხედავად, შრომითი მიგრანტების უმრავლესობამ სომხეთის ან რუსეთის ფედერაციის მოქალაქეობის მოპოვება შეძლო. სომხეთის მოქალაქეებს რუსეთში ჩასვლა შედარებით უადვილდებათ, მაშინ როცა საქართველოს მოქალაქეები საგრძნობ წინააღმდეგობებს აწყდებიან. არსებული მონაცემების საფუძველზე, ჯავახეთის დაახლოებით ორ ან სამ ათას მოსახლეს სავარაუდოდ რუსეთის ფედერაციის მოქალაქეობა აქვს, რომელთა უმრავლესობამაც რუსული პასპორტები მაშინ შეიძინა, როცა ახალქალაქში რუსეთის ფედერაციის 62-ე სამხედრო ბაზა იყო განთავსებული (2007 წელს ბაზის გაყვანამდე). ბაზაზე დასაქმებული მთელი სამხედრო პერსონალი (რომელთაგანაც დაახლოებით ათასს ადგილობრივი სომხები შეადგენდნენ) ვალდებული იყო რუსეთის ფედერაციის მოქალაქეობა მიეღო. საქართველო-რუსეთის 2008 წლის აგვისტოს ომის შედეგად, საქართველოს მოქალაქეებისათვის რუსეთის მოქალაქეობის მიღება ძალზე გართულდა. 2009 წლის პირველი რამდენიმე თვის განმავლობაში, სომხურ პასპორტებზე მოთხოვნა განსაკუთრებით გაიზარდა, ვინაიდან ადგილობრივი მოსახლეობა სეზონურ სამუშაოზე რუსეთში გამგზავრებას გეგმავდა. გარდა ამისა, ადგილობრივი ახალგაზრდობის ნაწილმა სომხეთის მოქალაქეობა ერევანში სამუშაოდ ან სწავლის გაგრძელების მიზნით მიიღო. ერთ-ერთი წყაროს თანახმად, 2009 წლის დასაწყისში ჯავახეთის 1,500-მა მცხოვრებმა სომხეთის მოქალაქეობა მოიპოვა.
ზუსტი მონაცემები არ არსებობს, თუმცა შეიძლება ითქვას, რომ უკანასკნელი წლების განმავლობაში, სეზონური მიგრანტების რიცხვმა იკლო. ეს კი, გარკვეულწილად, განპირობებულია ბიუროკრატიული ბარიერებისა და რუსეთში კავკასიის სახელმწიფოებიდან ჩასული მიგრანტებისადმი დისკრიმინაციული მოპყრობის გამო. ნაწილობრივ, კი ჯავახეთის ზოგიერთ დასახლებაში ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესების გამო.
“ახალგაზრდები უკეთესი მომავლის იმედით, მიემგზავრებიან ბაქოში, რუსეთში, თურქეთსა და ევროპის სხვადასხვა ქვეყნებში, რადგან თავიანთ კუთხე-კუნჭულში საარსებო მინიმუმს ვერ შოულობენ, ზოგიც ვისაც საზღვარგარეთ წასვლის თავი არ აქვს ქალაქში მიდის, რომ იქ მაინც იხეიროს,” _ ამბობს მაყვალა ჭანკვეტაძე, რომელიც ჭიათურაში ცხოვრობს. მისმა ორმა შვილმა კი ოჯახებიანად დედაქალაქს მიაშურა და მშობლიურ კუთხეში დაბრუნებაზე ალბათ აღარც კი ფიქრობენ.
საქართველოს რეგიონებში უმუშევრობის მაღალი დონე უდიდეს პრობლემას წარმოადგენს. ზუსტი მონაცემების არ არსებობს, თუმცა შეიძლება ითქვას, რომ მოსახლეობის უდიდი ნაწილი უმუშევარია. ბოლო პერიოდის ეკონომიკური ზრდა მხოლოდ დედაქალაქს შეეხო. მიგრაციის უმართავმა პროცესმა, რომელიც ეკონომიკურ კრიზისსა და პოლიტიკურ არეულობას დაემთხვა, ბოლო 20 წლის განმავლობაში ათასობით საქართველოს მოქალაქე დატოვა სამართლებრივ ვაკუუმში. რუსეთის ფედერაციაში სეზონურ მიგრაციას მეტწილად ადგილი აქვს ჯავახეთისა და წალკის სომხურ მოსახლეობას შორის. ამ ეთნიკური ჯგუფის სამუშაო ასაკის მამაკაცთა დიდი ნაწილი ყოველ წელს რუსეთში მიემგზავრება (როგორც წესი გაზაფხულის დასაწყისში) დროებითი სამუშაოს საძებნებლად (მეტწილად სამშენებლო სექტორში). ეს პროცესი დღემდე გრძელდება.
დღეისათვის, რეგიონული განვითარების დონეები ერთმანეთისაგან, არსებითად განსხვავდებიან. ადრე ინდუსტრიულად განვითარებულ რეგიონებში, მოშლილია საწარმოები, სამუშაო ძალა დაუსაქმებელია. საგარეო ეკონომიკური კავშირების გაღრმავებამ და ეკონომიკური საზღვრების გახსნამ მნიშვნელოვნად დააზარალა რეგიონები, რომელთა ეკონომიკის სტრატეგიული მიმართულება სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის წარმოება და გადამუშავება იყო. საზღვრების გახსნამ და იაფი აგროსამრეწველო პროდუქციის უცხოეთიდან შემოტანამ სტიმული დაუკარგა ადგილობრივ მეურნეობას. ამან კი კიდევ უფრო გაზარდა უმუშევრობის დონე და რეგიონებს შორის უთანაბრო განვითარება. რეგიონებში წარმოებულმა ტრადიციულმა სასოფლო-სამეურნეო პროდუციამ (ჩაი, ღვინო, ციტრუსები, ხილი და ა.შ.) მსოფლიო ბაზარზე ვერ შეაღწია. ადრინდელი ტრადიციული დარგები თითქმის გადაშენების პირას აღმოჩნდა. სოფლიდან დაიწყო მოსახლეობის მიგრაცია ქვეყნის მსხვილ ქალაქებში და ემიგრაცია უცხოეთის ქვეყნებში სამუშაო ადგილების საძებნელად. მიუხედავად იმისა, რომ ყოველწლიურად მატულობს რეგიონების მიხედვით რეგისტრირებული ეკონომიკური სუბიექტების რაოდენობა, ეკონომიკის აღორძინება-განვითარების ტემპები და მასშტაბები მაინც დაბალია.
შიდა მიგრაციის რიცხვის ზრდა გამოწვეულია კიდევ ერთი მთავარი პრობლემით _ ეკოლოგიური კატასტროფებით. ეკომიგრანტები მეტწილად მეწყერებით დაზარალებული აჭარის მაღალმთიანი რაიონებიდან არიან.
`გაერო“-ს 2002 წლის იოჰანესბურგის (სამხ.აფრიკა) მსოფლიო სამიტისათვის მომზადებულ მოხსენებაში, რომელიც მიეძღვნა გარემოს მდგრადი განვითარების და ბუნებათსარგებლობის პრობლემებს, აღნიშნულია, რომ მსოფლიოში სტიქიური უბედურებებით გამოწვეული მსხვერპლი და ეკონომიკური ზარალი ბევრად აღემატება ომებით მიღებულ ზარალს და მსხვერპლს, იქვე მიუთითებენ რომ ხშირად სტიქიის მსხვერპლი ხდებიან იქ, სადაც ლიდერები ვერ ახერხებენ თავის დროზე შეიცნონ სტიქიის საშიშროება და მიიღონ აღმკვეთი ღონისძიებები. ამ საკითხებზე კიდევ უფრო გაამახვილა ყურადღება პარიზის საერთაშორისო საბჭოს გენერალურმა ასაბლეამ მეცნიერების საკითხებში 2004 წლის ყოველწლიურ ანგარიშში, სადაც აღინიშნა, რომ სტიქიით გამოწვეული უარყოფითი შედეგები განსაკუთრებით შთამბეჭდავია იქ, სადაც ქვეყნის პოლიტიკოსები იგნორირებას უკეთებენ მეცნიერების მიერ შემოთავაზებულ პროგნოზებს.
სტიქიური უბედურებების შედეგად დაზარალებული ოჯახების რიცხვი ძალზე დიდია როგორც აჭარაში, ისე სვანეთში და 60,000-ზე მეტი ადამიანი იყო განსახლებული ბუნებრივი კატაკლიზმების გამო, ეკოლოგიური მიგრაციის საკითხი ბევრად მეტი ყურადღების დათმობას იმსახურებს, ვიდრე ეს დღემდე ხდება. საჭიროა, ჩამოყალიბდეს მიგრაციის მართვის პოლიტიკის სისტემა.
“გეოლოგიური სტიქიის ძლიერ ზეგავლენას (ხშირად კატასტროფული შედეგებით) ათასობით დასახლებული პუნქტი პერიოდულად განიცდის, მიწის სავარგულები, გზები, ნავთობ და გაზსადენების ტრასები, მაღალი ძაბვის ელექტროგადამცემი ანძები, ჰიდროტექნიკურ-სამელიორაციო ობიექტები, სამთო-ტურისტული კომპლექსები და სხვ. სტიქიის საშიშროების არეალში მოქცეულია შავი ზღვისპირეთიდან დაწყებული, მაღალმთიან რეგიონებით დამთავრებული, სადაც გეოეკოლოგიური სიტუაცია უაღრესად გართულებულია ,,დაძაბულიდან” ,,კრიზისულ” მდგომარეობამდე. განვითარებული ღვარცოფებით, მეწყრულგრავიტაციული და ეროზიული მოვლენებით, წყალდიდობებით, ზღვისა და წყალსაცავების ნაპირების წარეცხვით, თოვლის ზვავებით, მყინვარების ჩამოქცევით და მათგან ტრანსფორმირებული ე.წ. ,,გლაციალური ღვარცოფებით” გამოწვეული უარყოფითი სოციალურ-ეკონომიკური, დემოგრაფიული და ეკოლოგიური შედეგები ადამიანის საქმიანობის ყველა სფეროს მოიცავენ. განსაკუთრებულად მძიმე ვითარებაა შექმნილი მთიან რეგიონებში, სადაც სტიქიის ექსტრემალური გააქტიურების პირობებში, არც თუ იშვიათად საჭირო ხდება მოსახლეობის აყრა ისტორიულად დამკვიდრებული საცხოვრისიდან და ზოგჯერ მათი გაყვანა სხვა რაიონებში. ამას მოჰყვა ათეულობით მთის სოფლის დაცარიელება და მიწების გავერანება. ყველაზე საგანგაშო კი ის არის, რომ ამ მოვლენებს ხშირად თან სდევს ადამიანთა მსხვერპლი. მხოლოდ 1987 წლიდან დღემდე, საქართველოში სტიქიამ 600-ზე მეტი ადამიანი შეიწირა, ხოლო ბოლო 35 წლის განმავლობაში მათმა რიცხვმა 1000-ს გადააჭარბა. ამავე პერიოდში სტიქიით დაზიანებული ადგილებიდან გადაყვანილია 31341 ათასი ოჯახი. სტიქიის ფონური გააქტიურების პირობებშიც კი, საერთო ეკონომიკური ზარალი ათეული მილიონი დოლარით განისაზღვრება, ხოლო მისი ექსტრემალური განვითარებისას ასეულ მილიონებს აჭარბებს,” _ ამბობს ემილ წერეთელი გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს სსიპ გარემოს დაცვის ეროვნული სააგენტოს წარმომადგენელი.
ბოლო 30 წლის განმავლობაში, სხვა და სხვა ხარისხის სტიქიური პროცესების საშიშროების რისკის ქვეშ მოექცა 3 ათასამდე დასახლებული პუნქტი, დაახლოებით 400 000 ოჯახი ყოველწლიურად ქვეყნის ეკონომიკისათვის მიყენებული ზარალი – საშუალოდ 100-150 მლნ აშშ დოლარია. საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს ინფორმაციით, მხოლოდ 2004 წელს ზარალმა 300 მლნ აშშ დოლარს გადააჭარბა.
ათასობით ოჯახი აჭარაში შეიძლება ეკოლოგიური უბედურების უშუალო საფრთხის წინაშე არ დგას, მაგრამ მათ ძალზე მცირე მიწა აბადიათ. ასეთი ადამიანებს სურთ საქართველოს სხვა მხარეში, ნაყოფიერ მიწაზე გადასახლდნენ. ხშირად ჩნდებიან კიდეც საქართველოს სხვა ნაწილებში სპონტანური მიგრანტების სახით. მთიანი აჭარის ტიპურ ოჯახს 4-5 ძროხა და ზოგჯერ რამდენიმე ცხვარი ან თხა ჰყავს. ერთ ოჯახზე 0.25 ჰექტარზე მეტი არ მოდის და ეს მაშინ, როდესაც მიწა უკიდურესად საჭიროა საქონლისა და საოჯახო მეურნეობის შესანახად, აუცილებელი კულტურების მოყვანაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ. ყოველი კვადრატული მეტრი სოფლის მესვეურთა მკაცრი მფლობელობის ქვეშაა, ხოლო ზოგიერთ სოფელში გზები ისე ვიწროა, რომ ტრანსპორტს გავლა საერთოდ ვერ ხერხდება. სამშენებლო მასალებს სოფლის შესასვლელიდან ხელით ეზიდებიან. შედეგად, საცხოვრებლის გადაკეთება ძალზე დიდ დროსა და მუშახელს მოითხოვს. მიგრაცია ადგილობრივი მოსახლეობისა და ადმინისტრაციის მთავარი პრობლემებია და მთავრობის მხრიდან დაუყოვნებლივ ყურადღებაა საჭირო.
მკვლევარები მიიჩნევენ, რომ საქართველოში შიდა თუ გარე მიგრაციის მიზეზებია: არასახარბიელო გარემო (ბუნებრივი) პირობები; კონფლიქტები პოლიტიკურ, ეთნიკურ და სოციალურ ნიადაგზე; საკუთრების უფლებები გაურკვეველია;􀂉რთული ეკონომიკური პირობები, უმუშევრობა; მიწის და ტყის რესურსების არ არის ხელმისაწვდომი/ საკმარისი;􀂉სასმელი და სარწყავი წყლის დეფიციტი;􀂉უგზოობა;􀂉ენერგომომარაგების პრობლემები; სამკურნალო და სასწავლო დაწესებულები არ არის ხელმისაწვდომი; ცუდი საცხოვრებელი პირობები.
ტომ ტრიერისა და მედეა ტურაშვილის უმცირესობათა საკითხების ევროპული ცენტრის ჩMI-ის (უმცირესობათა საკითხების ევროპული ცენტრი) მონოგრაფია #6-ში ნათქვამია, “დღეს ეკომიგრანტები, მათი სიტუაციის სპეციფიკურობის გამო, უუფლებონი და დაუცველნი არიან. არსებული ქართული კანონმდებლობის ფარგლებში არ არის გათვალისწინებული ეკომიგრანტთა უფლებებისა და ვალდებულებების დაცვა. ამ მიზნით, საქართველოს პარლამენტმა უნდა მიიღოს კანონი ეკოლოგიური მიზეზით ადგილნაცვალ პირთა შესახებ. დახმარების ამ პროგრამამ ეკოლოგიურ მიგრანტებს ხელი უნდა შეუწყოს ეკონომიკურ ადაპტაცაში ჩასახლების ყველაზე რთულ _ პირველ პერიოდში. ჩასახლების დროს ეკომიგრანტებს ხელი უნდა შეეწყოთ ფინანსური დახმარებებით. სახელმწიფოს დახმარების გარეშე ეკომიგრანტისათვის უკიდურესად ძნელია ახალი ცხოვრების დაწყება უცნობ ადგილას. საქართველოს შიგნით ადგილნაცვალ პირთა (ეკოლოგიური თუ ომის მიზეზით) უკვე არსებული გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ 10, 15 ან 20 წლის შემდეგაც კი, ადგილნაცვალი პირები სუსტად არიან ადაპტირებულნი მათი დასახლების ადგილას. ადგილნაცვალი პირები საზოგადოების ერთ-ერთ უღარიბეს სეგმენტად რჩებიან.”
მთავრობის პოლიტიკა და ეკოგანსახლების მენეჯმენტი ბოლო 25 წლის განმავლობაში, სულ მცირე, არამყარი იყო, სუსტად დაგეგმილი და ცალკეულ ჩარევებზე დაფუძნებული, თუ სრულებით უგულებელყოფილი არა.

საქართველოში  50 ათასი მეწყრული უბანი და 3 000_მდე ღვარცოფული ხევია აღრიცხული. მათზე მეწყერსაწინააღმდეგო ღონისძიება ვერ განხორციელდება, მაგრამ მოსახლეობის დაცვისა და ეკონომიკური ზარალის თავიდან აცილების მიზნით საჭიროა მუდმივი მეთვალყურეობა და ამასთან გასატარებელია პროფილაქტიკური სამუშაოებიც.

This slideshow requires JavaScript.

ლეჩხუმი მეწყერსაშიში ზონაა. მოსახლეობას პრობლემას უქმნის მდინარეები ცხენისწყალი და ლაჯანური. სპეციალისტების თქმით 15-20 წელიწადში ალბათ ლეჩხუმი დაიცლება. 20 წლის წინათ ლეჩხუმში 25 ათასი ადამიანი ცხოვრობდა. მეწყრული მოვლენებისა და მძიმე სოციალური ყოფის გამო რაიონიდან ხალხი გაიქცა. ამჟამად რაიონში დაახლოებით 16 700 ადამიანი ცხოვრობს. ლაჯანურ-ჰესმა ლეჩხუმს უზარმაზარი ზიანი მიაყენა. სილა და ლამი დაბლობში ჩამოდის. შემკვრელ აუზს უზარმაზარი ტერიტორია უკავია და ჰაერს ანესტიანებს. მდინარეების ხშირი ადიდების გამო 400-500 ჰექტარი მიწა სოფლის მეურნეობისთვის უვარგისი გახდა.
გეოლოგიის სახელმწიფო დეპარტამენტის ბოლო მონაცემებით, საშიშ ზონაში 3 000-მდე დასახლებული პუნქტი, 40 000-ზე მეტი ოჯახი და 4,7 მლნ ჰექტარი ტერიტორიაა.
კვლევები ადასტურებს, რომ ბუნებრივი და ანთროპოგენური ფაქტორების გართულებების გამო, ეკოსისტემაში კრიზისული სიტუაცია შეიქმნა,
მიწის ზედაპირზე მიმდინარე გეოლოგიური პროცესების საშიშროებას ზრდის ბუნებრივი ლანდშაფტის ფუნქციონალური კავშირების მკვეთრი ანთროპოგენური დესტაბილიზაცია ადამიანის ზღვარგადასული საქმიანობით (ტყის მასივების უსისტემო ჩეხვა, მიწების ათვისება, ახალი სატრანსპორტო ობიექტების მშენებლობა, რეკონსტრუქცია და სხვა),~ – ამბობენ სპეციალიტები.
ცაგერის რაიონში ორი დიდი მდინარეა, ლაჯანურა და ცხენისწყალი. არავის შეუძლია იწინასწარმატყველოს, რამდენ ქვა-ღორღს ან ლოდს ჩამოიტანს ადიდებული მდინარეები მთიდან. მოსახლეობა სტიქიას ცარიელი ხელებით ებრძვის.

ზუსტად 65 წლის წინ, 1945 წელს, ამერიკის პრეზიდენტმა ჰარი ტრუმენმა იაპონიის ქალაქის ატომური იარაღით დაბომბვის განკარგულება გასცა: დაიბომბოს 2 აგვისტოს შემდეგ, როგორც კი ამონდი ამის საშუალებას მოგვცემს.
ბრძანების შესრულების საშუალება 6 აგვისტოს მიეცათ. ხიროსიმის უღრუბლო ცაზე მზე ანათებდა. ქალაქი სასწაულით იყო გადარჩენილი ომის კოშმარს, თუმცა მისი მცხოვრებნი ყოველ ღამით შიშით აყურადებდნენ ქალაქის თავზე მფრინავ ამერიკელთა თვითმფრინავებს.

http://www.youtube.com/watch?v=LfHCVCh882M
`პატარა~ ბომბის აფეთქება…
6 აგვისტო, ორშაბათი, ხიროსიმაში მცხოვრებთათვის ისევე ჩვეულებრივად დაიწყო, როგორც ომის დანარჩენი დღეები. პირველი განგაშის ზარი გამთენიისას გაისმა, როცა ასობით თვითმფრინავმა მათ თავზე გადაუქროლა. დაახლოებით, დილის 8 საათზე იაპონელმა მზვერავებმა სამი თვითმფრინავი დააფიქსირეს, მაგრამ განგაში არ აუტეხიათ. ზედიზედ ორი ტყუილი განგაშის შემდეგ ცოტა თუ მიაქცევდა ყურადღებას მესამეს. თვითმფრინავი `ენოლა გეი~ კი, ბომბით, რომელსაც მოფერებით `პატარას~ ეძახდნენ, იაპონიის თავზე დაფრინავდა… მას შემდეგ კაცობრიობის ისტორია სამუდამოდ შეიცვალა. იაპონიის დროით დილის 8 საათსა და 16 წუთზე ატომური ბომბი 8 ათასი მეტრი სიმაღლიდან პარაშუტით ჩამოვარდა და მიწიდან 550 მეტრის სიმაღლეზე აფეთქდა. გამოჩნდა მანამდე არნახული სოკო. აფეთქება ყველამ დაინახა, მაგრამ ხმა არავის გაუგია. უხმაურო აფეთქებამ ცა გააპო და ხიროსიმა მბოლავ ქურად გადააქცია. აფეთქების ხმა მხოლოდ 30-40 კილომეტრის დაშორებით გაიგეს, უფრო სწორად, ჭექა-ქუხილის მაგვარი ხმა, რომლის შემდეგაც დაინახეს დამაბრმავებელი ალი. აფეთქების ეპიცენტრიდან 300 მეტრის რადიუსში ადამიანები პირდაპირ აორთქლდნენ. ისინი გადაიქცნენ ჩრდილებად ხიდებზე, ქუჩებში, კედლებზე; ისინი ისე კვდებოდნენ, იწვოდნენ, ორთქლდებოდნენ, რომ მიწაზე დაცემასაც ვერ ასწრებდნენ. მათ, რომლებიც ეპიცენტრიდან კილომეტრის დაშორებით იმყოფებოდნენ, სასიკვდილო დასხივება მიიღეს. აფეთქების ადგილას არ გადარჩნენ ისინიც კი, რომლებიც მიწისქვეშა სანგრებში აფარებდნენ თავს. უფრო შორს ადამიანები შენობების ნგრევის გამო იღუპებოდნენ. წარმოშობილმა ცეცხლის ქარბუქმა 10 კილომეტრის რადიუსში ყველაფერი დაწვა, ცხოველები, მცენარეები – ყოველი ცოცხალი ორგანიზმი დაიღუპა.

This slideshow requires JavaScript.

ხიროსიმა – წყნარი სასაფლაო
შემდეგ დღეებში ხიროსიმა `წყნარ~ სასაფლაოს ჰგავდა. კაცობრიობამ თითქოს საკუთარი თავი გაანადგურა.
რობერტ ლუისს, ერთ-ერთი თვითმფრინავის პილოტს, დაბომბვის დროს განწირული ხმით აღმოხდა: `ღმერთო ჩემო, რა ჩავიდინეთ!~ მის წინ ჩაფერფლილი ხიროსიმა იყო, ქალაქი, რომელიც მოგაგონებდა `ტაშტში მდუღარე შავ ნავთობს~. მოგვიანებით ყველა მფრინავს თან სდევდა დამწვარი ადამიანების სუნი.
ეს იყო ტკივილისა და ტანჯვის ქალაქი, სადაც დღე და ღამ წუთითაც არ ჩერდებოდა უმწეო ადამიანების ყვირილი და კვნესა. ვისაც ოდნავ მაინც შეეძლო მოძრაობა, წყალს ეძებდა ანდა რაიმე საჭმელს, ექიმს, წამალს… ეძებდნენ ახლობლებს, რომელთაც ხშირ შემთხვევაში მკვდრებსაც ევრ პოულობდნენ.
ორი დღის შემდეგ, დილის ათ საათზე, იაპონიაში, ამჯერად ქალაქ ნაგასაკში მეორე ატომური ბომბი ჩამოვარდა. მანამდე ქალაქის თავზე ამერიკელთა თვითმფრინავები კვლავ გამოჩნდა. გამოცხადდა განგაში. ცოტა ხნის შემდეგ ორი თვითმფრინავი დაინახეს, რომლებისთვისაც ყურადღება არავის მიუქცევია…
სასიკვდილოდ განწირული მეორე ქალაქი
ნაგასაკი დიდი ქალაქია და ორ ნაწილადაა გაყოფილი – ახალ და ძველ ქალაქად. ბომბი ჩამოვარდა ახალი ქალაქის  თავზე. ძველს აფეთქება ნაკლებად შეეხო, რადგან სასიკვდილო გამოსხივებას ხელი მთამ შეუშალა.
აფეთქების ცენტრში ტემპერატურა 10 000 გრადუსამდე ავიდა. ამ ტემპერატურაზე ქვებიც კი დნებოდა. ქალაქს ხანძარი სწრაფად ედებოდა. პანიკით მოცული ხალხი უმიზნოდ გარბოდა. ცეცხლოვან ლავას კი სიკვდილი მოჰქონდა და წამში 700 მეტრი სიჩქარით ვრცელდებოდა, მაშინ როცა ყველაზე ძლიერი ტაიფუნის სიჩქარე 60-80 მეტრს აღწევს.
ადამიანები საშინელი ტანჯვით იხოცებოდნენ. ისინი იღუპებოდნენ, თუკი იმ დღესვე სვამდნენ წყალს ანდა, თუ წყლით ჭრილობებს უმუშავებდნენ. რადიაცია ძვლის ტვინშიც კი აღწევდა. ადამიანებს, რომლებიც ჯანმრთელად გამოიყურებოდნენ, კატასტროფიდან რამდენიმე წლის შემდეგაც კი მოულოდნელად ცვიოდათ თმები, ეწყებოდათ სისხლდენა, კანი ეფარებოდათ მუქი ლაქებით და კვდებოდნენ. ურანის მოქმედებით სისხლში წითელი უჯრედები იშლებოდა…

სტატისტიკა, რომელიც აღარ უნდა განმეორდეს
ატომური ბომბის აფეთქების დრო ხიროსიმაში 430 ათასი ადამიანი ცხოვრობდა. 1946 წლის თებერვალში სტატისტიკური მონაცემები ასეთი იყო: დაიღუპა – 78 150 ადამიანი, უგზო-უკვლოდ დაიკარგა – 13 983, მძიმედ დაიჭრა – 9 428, მსუბუქი ჭრილობა მიიღო 27 997-მა ადამიანმა, სხვა სახის დაზიანებები – 176 987. სულ დაზარალდა 306 545 ადამიანი. ნაგასაკში 200 ათასი ადამიანიდან 23 573 დაიღუპა. უგზო-უკვლოდ დაიკარგა – 1 924, დაიჭრა – 23 345, მშვიდობიან მოსახლეობასთან ერთად დაიღუპა იაპონიის არმიის 200 ათასი ჯარისკაცი.

`ომის გმირების~ ომის შემდგომი ცხოვრება
ამერიკელი მფრინავი კლოდ უზერლი, რომელმაც იაპონიაში ერთ-ერთი ატომური ბომბი ჩამოაგდო, ამ ფაქტის შემდეგ სახლში ჩაიკეტა, გაურბოდა ახლობლებთან კონტაქტს, დაემართა მძიმე დეპრესია. 1947 წელს სამსახურიდან დაეთხოვა, უარი თქვა კუთვნილ პენსიაზე, ვერ იტანდა საუბრებს, სადაც `ომის გმირად~ მოიხსენიებდნენ. მას არ უნდოდა არც ფული და არც დიდება. უარი თქვა მის შესახებ ფილმის გადაღებაზე და 10 000 დოლარ ჰონორარზე. ამერიკის მთავრობამ მისი დანაშაული არ აღიარა. მაშინ მან გადაწყვიტა, დანაშაული ჩაედინა და დამნაშავეთა ჯგუფს `შეეკრა~. რამდენჯერმე ძარცვაში მიიღო მონაწილეობა. როგორც `ომის გმირი~, ორჯელ გაათავისუფლეს. 1960 წელს ამერიკის მთავრობამ მიიღო გადაწყვეტილება, რომ იგი სამუდამოდ მოეთავსებინათ ფსიქიატრიულ კლინიკაში – განუკურნებელთა პალატაში…

ხე, რომელმაც აპოკალიფსი გადაიტანა
1945 წლის აგვისტოს კატასტროფის შემდეგ ყველა ირწმუნებოდა, რომ იქ დაახლოებით 70 წლის მანძილზე ცოცხალი ორგანიზმი ვერ გაიხარებდა. აფეთქებიდან მეორე წელს, გაზაფხულზე, ეპიცენტრის ადგილას მცენარე აღმოცენდა, რომელიც დროთა განმავლობაში მძლავრ, 15-მეტრიან ხედ გადაიქცა. მცენარე გინგო ჩვენს პლანეტაზე ჯერ კიდევ დინოზავრების გამოჩენამდე ცოცხლობდა. იაპონელები ამ ხეს ასე უწოდებენ: `ხე, რომელმაც აპოკალიფსი გადაიტანა.~